'ഞാന്‍ അവന് അമ്പെയ്ത്തു പഠിപ്പിച്ചു. കൈത്തഴക്കം വന്നപ്പോള്‍ അവന്‍ ആദ്യം അമ്പെയ്തതു എന്റെ നേര്‍ക്കായിരുന്നു.'

' അവനെ കവിത രചിക്കാന്‍ പഠിപ്പിച്ചു. സ്വയം രചിച്ചു തുടങ്ങിയപ്പോള്‍ അവന്‍ ആദ്യം ചെയ്തത് എനിക്കെതിരെ ആക്ഷേപഹാസ്യം രചിക്കുകയായിരുന്നു.'

ഒരു പുരാതന അറബി കവിയുടെ പരിഭവം പറച്ചിലാണീ വരികള്‍. ഗുരു നിന്ദയും നന്ദികേടും ഉദാഹരിക്കാന്‍ പലരും ഈ കവിത എടുത്തുദ്ധരിക്കാറുണ്ട്.

സാമൂഹിക ജീവിതത്തില്‍ എല്ലാ കാലഘട്ടങ്ങളിലും ഇത്തരം തിക്താനുഭവങ്ങള്‍ ഗുരുമനസുകളെ പിടിച്ചുലയ്ക്കുന്നതായി കാണാം. കാലത്തിന്റെ മാറ്റങ്ങളൊന്നും മനുഷ്യര്‍ക്കിടയില്‍ ഇത്തരം അരുതായ്മകള്‍ക്ക് അറുതി വരുത്തിയിട്ടില്ലെന്ന് മാത്രമല്ല, നാള്‍ക്കുനാള്‍ നിന്ദയും നന്ദികേടും വര്‍ധിച്ചു വരുന്ന അനുഭവങ്ങള്‍ക്കാണ് ലോകം സാക്ഷിയാകുന്നത്.

സാമൂഹിക ജീവിയായ മനുഷ്യന് ജീവിതത്തിന്റെ ഓരോ ഘട്ടങ്ങളിലും പരാശ്രയത്തിലൂടെ മാത്രമേ ജീവിതം മുന്നോട്ടു നയിക്കാന്‍ കഴിയൂ. മറ്റുള്ളവരെ ആശ്രയിക്കാതെയും സഹായം സ്വീകരിക്കാതെയും ജീവിക്കണമെന്ന് ആരെങ്കിലും ശഠിച്ചാല്‍ അവന് ഭൂമുഖത്ത് നിലനില്‍പ്പില്ല. മരണം പോലും അതിനു പരിഹാരമല്ല. അവന്റെ മൃതദേഹം ഇതരര്‍ക്ക് ശല്യവും ഉപദ്രവവും ആകാതെ സംസ്‌കരിക്കണമെങ്കില്‍ അത് പോലും ചെയ്യേണ്ടത് സഹജീവികളാണ്.

ജനിച്ച ശേഷമുള്ള അവന്റെ ഓരോ ഘട്ടവും കടന്നു പോകുന്നത് മാതാ-പിതാക്കളുടെയും ബന്ധുജനങ്ങളുടെയും അയല്‍ക്കാരുടെയും പിന്നീട് ഗുരുവര്യരുടെയും ശ്രദ്ധയിലും പരിചരണയി ലുമാണ്. ഇതൊന്നും തള്ളിക്കളയാനോ താഴ്ത്തിക്കെട്ടാനോ മനുഷ്യന് സാധ്യമല്ല. കാട്ടുമനുഷ്യനും നാഗരിക മനുഷ്യനും തമ്മില്‍ ചില കാര്യങ്ങളിലൊക്കെ വ്യത്യാസം ഉണ്ടാകാമെങ്കിലും ഇത്തരം ആശ്രയത്വവും കടപ്പാടും അവന്റെ കൂടെ പിറപ്പാണ്.

അത് കൊണ്ട് തന്നെ നമുക്ക്
ഉപകാരം ചെയ്തവരോട് നന്ദിയും കടപ്പാടും സൂക്ഷിക്കുകയെന്നത് പരമ്പരാഗതമായി മനുഷ്യന്‍ ദീക്ഷിച്ചു വരുന്ന ഒരു ഗുണമാണ്. ഇതിനെ നിലനിര്‍ത്താനും പ്രോല്‍സാഹിപ്പിക്കാനുമാണ് മതാചാര്യന്‍മാരും സാന്‍മാര്‍ഗിക നായകരും എക്കാലത്തും ശ്രമിച്ചിട്ടുള്ളത്.

ചിലരോട് നമുക്ക് നേരിട്ട് കടപ്പാടുണ്ടെങ്കില്‍ നാം അറിയാതെ, നമ്മെ അറിയാത്ത പലരുടേയും സഹായങ്ങള്‍ നാം സ്വീകരിക്കുന്നുണ്ട്. നേരിട്ടനുഭവിക്കന്ന ഗുണങ്ങള്‍ക്ക് തിരിച്ചങ്ങോട്ട് നന്ദിയും വിധേയത്വവും പ്രകടിപ്പിക്കുന്നത് പോലെ നമ്മുടെ മുന്‍ തലമുറകളിലൂടെ നമുക്ക് ലഭ്യമായ ഉപകാരങ്ങള്‍ക്കും നേട്ടങ്ങള്‍ക്കും പകരം വരും തലമുറകള്‍ക്ക് വേണ്ടിയുള്ള നമ്മുടെ സേവനങ്ങള്‍ ഒരു തരം കടം വീട്ടലായി മാറുന്നു.

നമ്മെ സൃഷ്ടിച്ചു സംരക്ഷിച്ചു പരിപാലിച്ചു പോരുന്ന സ്രഷ്ടാവിനോടുള്ള നന്ദിയും വിധേയത്വവും എല്ലാറ്റിലും മീതേ മികച്ചു നില്‍ക്കുന്നു. തുടര്‍ന്നു നമ്മുടെ മാതാ -പിതാക്കള്‍ . അവരുടെ ജീവിതത്തിന്റെ പ്രധാന ഘട്ടം നമുക്ക് വേണ്ടി ഉരുകിത്തീരുകയായിരുന്നുവെന്ന് ഓര്‍ക്കേണ്ടതുണ്ട്. അവരുടെ ആശയും പ്രതീക്ഷയും അധ്വാനവും പരിചരണവുമാണ് നാം ഈ നിലയിലെത്തുന്നതില്‍ പ്രധാന പങ്ക് വഹിച്ചത്. അവരോടുള്ള ധിക്കാരവും നന്ദികേടും ഈ ലോകത്ത് തന്നെ ശിക്ഷ ലഭിക്കുന്ന വലിയ പാതകമായി മനുഷ്യത്വത്തിന്റെ അംശവും സത്തയും കൈമോശം വന്നിട്ടില്ലാത്ത ഏവരും അംഗീകരിക്കുന്നു. എനിക്കാരോടും കടപ്പാടില്ലെന്ന് വലിയ വായില്‍ വിളിച്ചു കൂവുന്നവര്‍ പ്രകൃതിപരമായ ഈ അനിവാര്യ പ്രക്രിയയെ പറ്റി അവബോധമില്ലാത്തവരും അല്‍പ്പന്‍മാരുമാണ്.

ഗുരു-ശിഷ്യബന്ധത്തെ
ഏറ്റവും പവിത്രവും അമൂല്യവുമായി കാണുന്ന രീതിയാണ് പ്രാചീന കാലം മുതലേ സമൂഹം സ്വീകരിച്ചിരുന്നത്. മഹാഭാരതത്തിലെ ദ്രോണാചാര്യരും ഏകലവ്യനും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം അതിന് ഉദാഹരണമാണ്. തന്റെ ശിഷ്യത്വം ആഗ്രഹിച്ചു സമീപിച്ച ഏകലവ്യനെ ആദ്യം ദ്രോണര്‍ സ്വീകരിച്ചില്ല. പക്ഷെ, അദ്ദേഹം കാട്ടില്‍ ചെന്നു അതേ ഗുരുവിനെ മനസില്‍ പ്രതിഷ്ഠിച്ചു വന്ദിക്കുകയും തന്റെ അഭ്യാസം തുടരുകയും ചെയ്തു. അതിലൂടെ വലിയ പ്രാവീണ്യം നേടിയ ശേഷം നേരില്‍ ചെന്നു ഗുരുത്വത്തിനായി യാചിച്ചപ്പോള്‍ ദ്രോണാചാര്യര്‍ അതിന് ആദ്യം ഗുരുദക്ഷിണ നല്‍കാനാവശ്യപ്പെട്ടു. ശിഷ്യന്‍ തന്റെ വലത് കയ്യിലെ തള്ളവിരല്‍ മുറിച്ച് ഗുരുദക്ഷിണയായി സമര്‍പ്പിക്കാനായിയിരു ന്നു നിര്‍ദ്ദേശിച്ചത്. ഏകലവ്യന്‍ മടിയേതും കൂടാതെ വിരല്‍ മുറിച്ചു നല്‍കിയെന്നാണ് ഐതിഹ്യം.

പ്രവാചക പ്രമുഖനായ മൂസാ(അ) കേവലം ആദ്യാത്മികജ്ഞാനി മാത്രമായ 'ഖദി റി'ന്റെ ശിഷ്യത്വം സ്വീകരിക്കാന്‍ ശ്രമിച്ച കഥ ഖുര്‍ആന്‍ വിവരിക്കുന്നുണ്ട്. 'അങ്ങയ്ക്ക് ലഭിച്ച സാന്‍ മാര്‍ഗിക ജ്ഞാനത്തില്‍ നിന്നല്‍പ്പം ആര്‍ജിക്കാനായി ഞാന്‍ അങ്ങയെ പിന്തുടന്നു കൊള്ളട്ടെയോ ' എന്ന എളിമയും ഭവ്യതയും നിറഞ്ഞ അര്‍ത്ഥനയിലൂടെയാണ് പ്രവാചകന്‍ ജ്ഞാനിയെ സമീപിക്കുന്നത്.

' ഹേ, താങ്കള്‍ക്ക് എന്റെ കൂടെ ക്ഷമിച്ചിരിക്കാനാവില്ല. താങ്കള്‍ക്ക് ഒരു പൊരുളും തിരിയാത്ത നിഗൂഢ പ്രവൃത്തികള്‍ എന്നില്‍ നിന്നുണ്ടാകുമ്പോള്‍ എങ്ങനെ ക്ഷമിക്കാന്‍ കഴിയും?' പ്രതിബന്ധങ്ങള്‍ ചൂണ്ടിക്കാട്ടി അദ്ദേഹത്തെ ആ ഉദ്യമത്തില്‍ നിന്ന് പിന്തിരിപ്പിക്കാനായിരുന്നു, ഖദിറിന്റെ ശ്രമം.

മൂസ നബി നിരാശനായില്ല. എന്നെ ക്ഷമാശീലനായി അങ്ങ് കണ്ടെത്തുമെന്നും ഒരു കാര്യത്തിലും ഞാന്‍ അങ്ങയോട് അനുസരണക്കേട് കാണിക്കില്ലെന്നും വാക്ക് കൊടുത്ത ശേഷമാണ് ശിഷ്യനായി പിന്തുടരാന്‍ ആ പ്രവാചകന് അനുമതി ലഭിക്കുന്നത്.

ഈ പ്രയാണം പക്ഷെ, അധികം നീണ്ട നിന്നില്ല. പ്രഥമ പരീക്ഷണത്തില്‍ തന്നെ മൂസാ നബി പൊരുളിയാന്‍ അക്ഷമനാകുന്നു. 'ഞാനാദ്യമേ പറഞ്ഞില്ല, എന്റെ കൂടെ ക്ഷമിക്കാനാവില്ലെന്ന്?' ഗുരു ശകാരിക്കുന്നു. ശിഷ്യന്‍ പതറുന്നു. പറ്റിപ്പോയി. മറന്നു പോയതാണ്. മറവിയുടെ പേരില്‍ ശിക്ഷിക്കരുതേ!'

ഗുരു മാപ്പു കൊടുത്തു. രണ്ടാമതും പുതിയ വിഷയം വന്നപ്പോള്‍ അവിടെയും മൂസാ നബി നിയന്ത്രണം വിട്ടു. 'അയ്യോ, അങ്ങ് ചെയ്തത് വലിയ പാതകമായിപ്പോയില്ലേ? '

'ഇനിയും ഇടപെട്ടാല്‍ ഒരു ക്ഷമാപണവും സ്വീകരിക്കില്ലെന്നും ഒരു ദയയും കാണിക്കാതെ പിരിച്ചുവിടു'മെന്നായി ഗുരു.

പക്ഷെ, പിന്നേയും മൂസാ നബിയില്‍ നിന്ന് ഇടപെടലുണ്ടായി. 'ഇനി നമുക്ക് പിരിയാം' എന്ന് പറഞ്ഞു ശിഷ്യനെ പറഞ്ഞയച്ചു.ഒപ്പം ചെയ്ത മൂന്ന് നിഗൂഢ വൃത്തികളുടേയും പൊരുള്‍ പറഞ്ഞു കൊടുക്കാന്‍ അദ്ദേഹം മറന്നില്ല.

മറ്റു പല ഗുണപാഠങ്ങള്‍ക്ക് പുറമെ ഗുരു-ശിഷ്യബന്ധത്തില്‍ ദീക്ഷിക്കേണ്ട പ്രധാന മൂല്യങ്ങളെ സംബന്ധിച്ചു കൂടി ആഴത്തില്‍ അറിവ് നല്‍കുന്നുണ്ട് അല്‍ കഹ്ഫ് അധ്യായത്തിലെ ഈ വിവരണം. വിനയം, ക്ഷമ, ആത്മനിയന്ത്രണം, അനുസരണം, വലുപ്പ - ചെറുപ്പം പരിഗണിക്കാതിരിക്കുക, ഉള്‍ക്കൊള്ളാനാവാത്തതിനെ ചോദ്യം ചെയ്യാതിരിക്കുക തുടങ്ങിയ കാതലായ വശങ്ങളിലേക്ക് നേരിട്ട് വെളിച്ചം വീശുക കൂടി ഇത് ചെയ്യുന്നുണ്ട്.

മാതാ - പിതാക്കളും മക്കളും തമ്മിലുള്ള ബന്ധത്തേക്കാള്‍ ഉദാത്തവും മൂല്യവത്തുമാണ് ഗുരു-ശിഷ്യബന്ധമെന്ന് പല മഹാന്‍മാരും ഉണര്‍ത്തുന്നു. കാരണം. മാതാ - പിതാക്കള്‍ മക്കളുടെ ഭൗതിക നിലനില്‍പ്പിന് ഹേതുവാകുന്നുവെങ്കില്‍ ഗുരുവര്യര്‍ അവന്റെ പര ലോക മോക്ഷത്തിനും അന്തിമ വിജയത്തിനും വഴിയൊരുക്കുന്നു. ഈ ലോകജീവിതം താല്‍ക്കാലികവും പരലോകജീവിതം ശാശ്വതവുമാണല്ലോ.

'ഗുരുവിനെ കണ്ടാല്‍ ആദരപൂര്‍വം എണീറ്റ് നില്‍ക്കുകയും അയാളെ ബഹുമാനിക്കുകയും ചെയ്യണം. അധ്യാപകന്‍ പ്രവാചകനാകാന്‍ അടുത്തിരിക്കുന്നുവെന്ന അറേബ്യന്‍ കവി സാമ്രാട്ട് അഹ്മദ് ശൗഖിയുടെ വാക്കുകളും ഇവിടെ സ്മരണീയമാണ്. അധ്യാപകന്റെ റോള്‍ പ്രവാചകന്റേതിന് സമാനമെന്നാണിത് അര്‍ത്ഥമാക്കുന്നത്. ധര്‍മത്തിന്റേയും സംസ്‌കാരത്തിന്റെയും സംസ്ഥാപനമാണല്ലോ രണ്ട് കൂട്ടരിലൂടെയും നിര്‍വഹിക്കപ്പെടുന്നത്.

മനുഷ്യന്‍ വിദ്യയിലൂടെ എത്ര വലിയ ബിരുദങ്ങള്‍ സമ്പാദിച്ചാലും സാമൂഹിക പദവികള്‍ നേടിയെടുത്താലും സ്വന്തം മാതാവിന്റെ മുന്നില്‍ അവന്‍ കേവലം ഒരു ശിശു മാത്രമാണെന്ന് ദാര്‍ശനിക കവിയായ അല്ലാമാ ഇഖ്ബാല്‍ തന്റെ ഉമ്മയുടെ വിലാപകാവ്യത്തില്‍ ഓര്‍ക്കുന്നുണ്ട്. അത് തന്നെയാണ് ഗുരു സവിധത്തിലെ ശിഷ്യന്റ ഭാവവും. അവന്‍ അറിവിന്റെ ചക്രവാളങ്ങള്‍ എത്ര കീഴടക്കിയാലും കൊച്ചുന്നാളില്‍ ആദ്യമായി അവന് ആദ്യാക്ഷരം ചൊല്ലിക്കൊടുത്ത ഗുരുവിന് മുന്നില്‍ അവന്റെ പരിവേഷങ്ങളും പളപളപ്പും ഇറക്കി വച്ചു ഒരു കൊച്ചു കുട്ടിയാവാതെ തരമില്ല. ആ ഗുരു നല്‍കിയ താക്കോല്‍ ഉപയോഗിച്ചാണല്ലാ അവന്‍ അറിവിന്റെ അക്ഷയ ഖനികള്‍ സ്വായത്തമാക്കിയത് 

എല്ലാ നന്മകള്‍ക്കും തിന്മകള്‍ക്കും അതിന്റേതായ പ്രതിഫലങ്ങളും പ്രതിഫലനങ്ങളുമുണ്ടെന്ന് വിശ്വസിക്കുന്നവരാണ് മുസ്ലിങ്ങള്‍. സല്‍കൃത്യങ്ങള്‍ക്ക് ഇഹലോകത്തും പരലോകത്തും വൃഹത്തായ പകരം ഏകുമെന്ന് വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്ന അല്ലാഹു സല്‍വൃത്തര്‍ക്ക് സ്വര്‍ഗം സുനിശ്ചിതമെന്നും അറിയിച്ചുതന്നിട്ടുണ്ട്. സല്‍വൃത്തനായി സ്വന്തത്തെ അല്ലാഹുവിന് കീഴ്‌പ്പെടുത്തിയവനേക്കാള്‍ ഉത്തമമതസ്ഥനായി മറ്റാരുണ്ടെന്ന് പരിശുദ്ധ ഖുര്‍ആന്‍ ആധികാരികമായി ചോദിക്കുന്നുണ്ട് (സൂറത്തുന്നിസാഅ് 125).

ധര്‍മ്മകൃത്യത്തിന് ഇസ്ലാം മതം സാങ്കേതികാര്‍ത്ഥത്തില്‍ പ്രയോഗിക്കുന്നത് 'ഇഹ്‌സാന്‍' എന്ന വിശാല അര്‍ത്ഥതലങ്ങളുള്ള പദമാണ്. സല്‍കര്‍മി 'മുഹ്‌സിന്‍' എന്നും. വാക്കിലും പ്രവര്‍ത്തിയിലും, എന്നല്ല സകല വിചാര വികാരങ്ങളിലുമുള്ള ധര്‍മ്മനിഷ്ഠയാണ് ഇഹ്‌സാന്‍. ഇസ്ലാമിക വിശ്വാസപരമായ 'ഈമാന്‍' കാര്യങ്ങളും കര്‍മ്മശാസ്ത്ര സംബന്ധിയായ 'ഇസ്ലാം' കാര്യങ്ങളും പ്രവാചകര്‍ മുഹമ്മദ് നബി (സ്വ) ക്ക് പഠിപ്പിച്ച മാലാഖ ജിബ്‌രീല്‍ (അ) ഇഹ്‌സാനും വിവരിച്ചുക്കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്. 'നീ അല്ലാഹുവിനെ കാണുന്നില്ലെങ്കിലും അല്ലാഹു നിന്നെ കാണുന്നു'വെന്ന ബോധത്തില്‍ ആരാധിക്കലെന്നാണ് ഇഹ്‌സാന്‍ വിവക്ഷിക്കപ്പെടുന്നത് (ഹദീസ് ബുഖാരി, മുസ്ലിം). എല്ലാം കാണുന്നുവെന്ന ഭയമാണ് ഇഹ്‌സാനെന്നും ഹദീസ് റിപ്പോര്‍ട്ടുണ്ട്. 

പ്രവാചകന്മാരടക്കം മുന്‍കഴിഞ്ഞ സച്ചരിതരായ സല്‍ജനങ്ങളുടെ ശീലവും നടപ്പുമായിരുന്നു ഇഹ്‌സാന്‍. അതുകൊണ്ട് തന്നെ പരിശുദ്ധ ഖുര്‍ആന്‍ പ്രവാചകന്മാരെ പരിചയപ്പെടുത്തുന്നത് മുഹ്‌സിനീങ്ങള്‍ എന്നാണ്. നൂഹ് നബി (അ)യെ പ്പറ്റി അല്ലാഹു പറയുന്നു: ലോകരിലുടനീളം നൂഹ് നബിക്ക് സമാധാനം ഭവിക്കട്ടെ, പുണ്യവാന്മാര്‍ക്ക് (മുഹ്‌സിനീങ്ങള്‍ക്ക്) അങ്ങനെ തന്നെയാണ് നാം പ്രതിഫലം കൊടുക്കുക (സൂറത്തു സ്വാഫ്ഫാത്ത് 79, 80). ഇബ്രാഹിം നബി (അ)യെ പ്പറ്റി പറയുന്നു: നാം വിളിച്ചറിയിച്ചു; ഹേ ഇബ്രാഹിം, താങ്കള്‍ കിനാവ് സാക്ഷാല്‍ക്കരിക്കുക തന്നെ ചെയ്തിരിക്കുന്നു. ഇങ്ങനെ തന്നെയാണ് പുണ്യവാന്മാര്‍ക്ക് (മുഹ്‌സിനീങ്ങള്‍ക്ക്) നാം പ്രതിഫലം നല്‍കുക (സൂറത്തു സ്വാഫ്ഫാത്ത് 104, 105). മൂസാ നബി (അ)യും സഹോദരന്‍ ഹാറൂന്‍ നബി (അ)യും മുഹ്‌സിനീങ്ങളായി ചേര്‍ത്തുവിളിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട് : മൂസാ നബിക്കും ഹാറൂന്‍ നബിക്കും സമാധാനം ഭവിക്കട്ടെ, ഇങ്ങനെ തന്നെയാണ് പുണ്യവാന്മാര്‍ക്ക് (മുഹ്‌സിനീങ്ങള്‍ക്ക്) നാം പ്രതിഫലമേകുക (സൂറത്തു സ്വാഫ്ഫാത്ത് 120, 121). 

മുഹ്‌സിനീങ്ങളുടെ നേതാവാണ് ലോകഗുരു പ്രവാചകര്‍ മുഹമ്മദ് നബി (സ്വ). അല്ലാഹു പറയുന്നു: സത്യസന്ദേശവുമായി സമാഗതരാവുകയും അത് അംഗീകരിക്കുകയും ചെയ്തവര്‍ തന്നെയാണ് ജീവിതത്തില്‍ സുക്ഷ്മത പുലര്‍ത്തിയവര്‍. തങ്ങള്‍ ഇഛിക്കുന്നത് നാഥങ്കല്‍ അവര്‍ക്കുണ്ടാകും. പുണ്യവാന്മാരുടെ പ്രതിഫലം അതത്രേ (സൂറത്തു സുമര്‍ 33, 34).

മേല്‍ സൂക്തത്തില്‍ പ്രതിപാദ്യമായ സത്യസന്ദേശ വാഹകന്‍ മുഹമ്മദ് നബി (സ്വ) യാണെന്ന് പ്രമുഖ ഖുര്‍ആന്‍ വ്യാഖ്യാന ഗ്രന്ഥങ്ങളായ തഫ്‌സീറു ത്വിബ്‌രി (20/204), തഫ്‌സീറുല്‍ ഖുര്‍ത്വുബി  (15/256), തഫ്‌സീറു ഇബ്‌നു കസീര്‍  (7/99) വിശദമാക്കിയിട്ടുണ്ട്. ലോകജനങ്ങളില്‍ വെച്ച് ഏറ്റവും വലിയ പുണ്യവാന്‍ മുഹമ്മദ് നബി (സ്വ)യാണെന്ന് പ്രമുഖ സ്വഹാബി വര്യന്‍ അനസ് ബ്‌നു മാലിക് (റ) സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട് (ഹദീസ് ബുഖാരി, മുസ്ലിം). നബി (സ്വ)യുടെ ഇഹ്‌സാനില്‍ നിന്ന് ജീവിത സുകൃതങ്ങള്‍ പകര്‍ന്നവരാണ് സ്വഹാബികള്‍. നബി (സ്വ)യെയും മുഹാജിറുകളായ മക്കാ നിവാസികളെയും അന്‍സ്വാറുകളായ മദീനാ നിവാസികള്‍ ഹാര്‍ദ്ദവമായാണ് സ്വീകരിച്ചത്. അവരിലെ സമ്പന്നര്‍ സമ്പത്തു കൊണ്ടും ദരിദ്രര്‍ വാക്ക് കൊണ്ടും സമാശ്വാസം നല്‍കിയെന്നാണ് മുഹാജിറുകള്‍ സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നത് (ഹദീസ് തുര്‍മുദി 2487, അഹ്മദ് 13076). മദീനക്കാരിലെ ഇഹ്‌സാനാണ് ഇവിടെ പ്രകടമാവുന്നത്.

ജിബ്‌രീല്‍ (അ) വിവരിച്ചുകൊടുത്ത പ്രകാരം ആരാധനകളിലും ദൈനംദിന ജീവിത ചിട്ടകളിലും സല്‍കൃത്യം അനുവര്‍ത്തിക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. നിര്‍ബന്ധിത ആരാധനാ കര്‍മ്മങ്ങള്‍ മുറപോലെ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതോടൊപ്പം സുന്നത്തായ കാര്യങ്ങളും കൂടി നിര്‍വ്വഹിക്കുമ്പോഴാണ് ഇസ്ലാമിക ആരാധനാകര്‍മ്മങ്ങളില്‍ ഇഹ്‌സാന്‍ കൈവരിക. ജീവിതത്തില്‍ നാം സമ്പര്‍ക്കം പുലര്‍ത്തുന്ന ഓരോര്‍ത്തരോടും സല്‍കൃത്യം പാലിക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. അതില്‍ മാതാപിതാക്കളെന്നോ ബന്ധുമിത്രാധികളെന്നോ വ്യത്യാസമില്ല.

അല്ലാഹു പറയുന്നുണ്ട് : നിങ്ങള്‍ അല്ലാഹുവിനെ ആരാധിക്കുക. അവനോട് യാതൊന്നിനെയും പങ്കുചേര്‍ക്കരുത്. മാതാപിതാക്കള്‍, ബന്ധുക്കള്‍, അനാഥകള്‍, അഗതികള്‍, ബന്ധുവോ അന്യനോ ആയ അയല്‍ക്കാരന്‍, സഹവാസികള്‍, സഞ്ചാരികള്‍, സ്വന്തം അധീനതയിലുള്ള അടിമകള്‍ എന്നിവരോടൊക്കെ നല്ലരീതിയില്‍ വര്‍ത്തിക്കുക (ഖുര്‍ആന്‍, സൂറത്തുന്നിസാഅ് 36).

ജനങ്ങളോട് ഇടപെടുമ്പോഴും വ്യവഹരിക്കുമ്പോഴുമെല്ലാം ഗുണോക്കര്‍ഷം പാലിക്കണമെന്ന് പരിപാവന ദീനുല്‍ ഇസ്ലാം നിശ്കര്‍ഷിക്കുന്നുണ്ട്. എന്നാല്‍ ശത്രു പോലും ആത്മമിത്രമായിത്തീരുന്നതായിരിക്കും. വീഴ്ച പറ്റിയവന് വിടുതി നല്‍കുന്നവനും, സ്വന്തം ദേഷ്യത്തെ ക്ഷമിപ്പിക്കുന്നവനും, സാമ്പത്തിക പരാധീനത അനുഭവിക്കുന്നവര്‍ക്ക് സഹായമെത്തിക്കുന്നവനും  മുഹ്‌സിനീങ്ങളുടെ ഗണത്തില്‍പ്പെട്ടവരാണ്.

അവര്‍ക്ക് സമ്മാനമായി അറ്റമില്ലാ സ്വര്‍ഗം തയ്യാര്‍ ചെയ്തിട്ടുണ്ടെന്ന് സൂറത്തു ആലു ഇംറാന്‍ 133, 134 സൂക്തങ്ങളിലൂടെ അല്ലാഹു വ്യക്തമാക്കുന്നുണ്ട്. പാരസ്പര്യ ബോധവും സ്‌നേഹബന്ധവും സൗഹൃദവുമൊക്കെ ഇഹ്‌സാനിന്റെ ഗുണഗണങ്ങളില്‍പ്പെട്ടവയാണ്. മുഹ്‌സിനീങ്ങള്‍ക്ക് അല്ലാഹുവില്‍ നിന്നുള്ള പ്രത്യേക ഇഷ്ടവും കരുണക്കടാക്ഷവും ഉണ്ടാവും. സൂക്ഷ്മാലുക്കളായ സല്‍ക്കര്‍മ്മികളുടെ കൂടെ അല്ലാഹു ഉണ്ടാവുമെന്ന് ഖുര്‍ആന്‍ സ്ഥിരപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട് (സൂറത്തുന്നഹ്‌ല് 128).

അവര്‍ക്ക് സ്വര്‍ഗം മാത്രമല്ല പ്രതിഫലമായുള്ളത്, അതില്‍ കവിഞ്ഞ് അവര്‍ക്ക് അല്ലാഹുവിനെ കാണാനുമാവും. അവര്‍ക്കുള്ള അനുഗ്രഹങ്ങളെപ്പറ്റി അല്ലാഹു പറയുന്നു: സല്‍ക്കര്‍മ്മാനുഷ്ഠാനികള്‍ക്ക് ഉദാത്ത പ്രതിഫലം ലഭിക്കും. വര്‍ധവുമുണ്ടാവുമുണ്ടാകും. അവരുടെ വദനങ്ങളെ ഇരുളോ നിന്ദ്യതയോ പിടികൂടില്ല. സര്‍ഗാവകാശികളാണവര്‍. അതില്‍ ശാശ്വതവാസികളുമായിരിക്കും അവര്‍ (ഖുര്‍ആന്‍, സൂറത്തു യൂനുസ് 26).

ഉദാത്ത കര്‍മ്മങ്ങള്‍ക്കുള്ള പ്രതിഫലം നല്ലതു ചെയ്തു കൊടുക്കല്‍ മാത്രമല്ലേ (ഖുര്‍ആന്‍, സൂറത്തു റഹ്മാന്‍ 60). അതായത് ഇഹ്‌സാനിന് പകരമായുള്ളത് ഇഹ്‌സാന്‍ മാത്രം. നന്മക്ക് പകരം നന്മ മാത്രം.

1295ല്‍ നടന്ന വിയന്ന ചര്‍ച്ച് കൗണ്‍സിലോടെയാണ് ആസൂത്രിതമായ ഓറിയന്റല്‍ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്ക് തുടക്കം കുറിക്കപ്പെടുന്നത്. എങ്കിലും 15ാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആദ്യ ദശകങ്ങളിലാണ് ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളുടെ അക്കാദിമ നീക്കങ്ങള്‍ ശക്തിപ്പെട്ടുവരുന്നത്. 1700-1850 കാലഘട്ടങ്ങളില്‍ വിരചിതമായ ഓറിയന്റല്‍ ഗ്രന്ഥങ്ങളാണ് 'എന്‍സൈക്ലോപീഡിക് ഓറിയന്റലിസം' എന്നറിയപ്പെടുന്നത്. ഇക്കാലത്ത് പ്രസിദ്ധീകരിക്കപ്പെട്ട പ്രഥമവും സുപ്രധാനവുമായ ഒരു ഗ്രന്ഥമാണ് ബാതല്‍മി ഡി ഹെര്‍ബെലോട്ട് (1625-1695) രചിച്ച ബിബ്ലിയോതൈക്യൂ ഓറിയന്റല്‍ (അഥവാ പൗരസ്ത്യ പുസ്തകശാല)

ബാതല്‍മിയുടെ മരണാനന്തരം 1697ല്‍ പ്രസിദ്ധീകരിക്കപ്പെട്ട പ്രസ്തുത ഗ്രന്ഥത്തെക്കുറിച്ച് 'ഓറിയന്റലിസ്റ്റ് കൂടാരങ്ങളില്‍ സങ്കല്‍പങ്ങളും നാടകീയതയും എങ്ങനെയാണ് സമന്വയപ്പെടുന്നത് എന്നതിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ ഉദാഹരണമാണെന്ന് പ്രസിദ്ധ ഗ്രന്ഥകാരന്‍ എഡ്വാര്‍ഡ് സൈദ് അഭിപ്രായപ്പെട്ടത്. യൂറോപ്പിന്റെ ചരിത്രത്തില്‍ എഴുതപ്പെട്ട ആദ്യ റഫറന്‍സ് ഗ്രന്ഥമെന്ന ഖ്യാതി നേടിയ പ്രസ്തുത പുസ്തകം ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളുടെ ഹദീസ് പഠനങ്ങളിലേക്ക് വിരല്‍ ചൂണ്ടുന്ന പ്രഥമ ഗ്രന്ഥം കൂടിയാണ്.

ഓറിയന്റിലിസ്റ്റുകളുടെ ഹദീസ് സമീപനങ്ങളെക്കുറിച്ചാലോചിക്കുമ്പോള്‍ ഇസ്‌ലാം, പ്രവാചകന്റെ ഹദീസ് എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള ഡി. ഹെര്‍ബലോട്ടിന്റെ രചനകള്‍ക്ക് നിര്‍ണ്ണായക പ്രാധാന്യമുണ്ട്. ഡി. ഹെര്‍ബലോട്ടിനെ സംബന്ധിച്ചടത്തോളം ചരിത്രം രണ്ട് വിധമാണ്. വിശുദ്ധവും അവിശുദ്ധവും. ജൂതരുടെയും ക്രിസ്തീയരുടെയും ചരിത്രം ആദ്യ ഗണത്തില്‍ പെടുത്തിയ അദ്ദേഹം മുസ്‌ലിം ചരിത്രത്തെ അവിശുദ്ധമെന്ന് മുദ്രകുത്തി. ഇസ്‌ലാമിനെ കുറിച്ചെഴുതിയ തന്റെ ലേഖനത്തില്‍ മുഹമ്മദന്‍ എന്ന് നാം വിളിക്കുന്ന 'മതവിരുദ്ധത' എന്നാണ് ഇസ്‌ലാമിനെ ഡി.ഹെര്‍ബലോട്ട് പരിചയപ്പെടുത്തുന്നത്.

'മുഹമ്മദ്' എന്ന ലേഖനത്തില്‍ മുഹമ്മദ് നബി(സ്വ)യുടെ വ്യത്യസ്ത നാമങ്ങളെ എണ്ണിപ്പറഞ്ഞ് ഡി.ഹെര്‍ബലോട്ട് എഴുതി: നാം 'മുഹമ്മദന്‍'  എന്ന് വിളിക്കുന്ന മതവിരുദ്ധതയുടെ രചയിതാവും പ്രയോക്താവുമായ പ്രശസ്തനായ മുഹമ്മദ് ഇതാണ്. ദൈവമല്ലെന്ന് ഊന്നിപ്പറയുമ്പോഴും ആര്യന്മാരും പോളീഷ്യന്‍സും മറ്റു മതവിരുദ്ധരും യേശുക്രിസ്തുവിന് ചാര്‍ത്തിക്കൊടുക്കുന്ന ചില സ്തുതിവാക്കുകളാണ് ഖുര്‍ആന്‍ വ്യാഖ്യാതാക്കളും മുഹമ്മദന്‍ നിയമ വിശാരദന്മാരും ഈ കള്ളപ്രവാചകന് ചാര്‍ത്തിക്കൊടുക്കുന്നത്.

ഇസ്‌ലാമിനെക്കുറിച്ച് അന്വേഷിക്കുമ്പോള്‍ പടിഞ്ഞാറിന് ലഭ്യമായ ഏറ്റവും 'ആധികാരിക' അവലംബമായ പ്രസ്തുത പഠനത്തില്‍ ഡി.ഹെര്‍ബലോട്ട് ഹദീസിനെ പരിചയപ്പെടുത്തിയത് ഇങ്ങനെയാണ്.

'ഒരു മതവിരുദ്ധമായ കഥ, അല്ലെങ്കില്‍ വിവരണമാണ് ഹദീസ് എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്നത്. തലമുറകളിലൂടെ വാമൊഴിയായി കൈമാറിവന്ന കള്ളപ്രവാചകന്റെ ചെയ്തികളും വിവരണങ്ങളുമാണ് 'റസൂലിന്റെ ഹദീസുകള്‍' (അഹാദീസു റസൂല്‍) എന്നറിയപ്പെടുന്നത്. പ്രധാനമായും ആറ് രചയിതാക്കളാണ് ഈ ആചാരത്തിന് പിന്നില്‍ പ്രവര്‍ത്തിച്ചിട്ടുള്ളത്. ഒന്ന്- മുഹമ്മദിന്റെ ഭാര്യയും അബൂബകറിന്റെ മകളുമായ ഉമ്മുല്‍ മുഅ്മിനീന്‍(വിശ്വാസികളുടെ ഉമ്മ) എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന ആയിശ. മുഹമ്മദിന്റെ സന്തത സഹചാരിയായിരുന്ന അബൂഹുറൈറ, മുഹമ്മദിന്റെ പ്രഥമ മാതുല പുത്രനായിരുന്ന ഇബ്‌നു അബ്ബാസ്, പിന്നെ ഇബ്‌നു ഉമറും. ജുബൈര്‍ ബിന്‍ അബ്ദില്ലയും അനസ് ബ്‌നു മാലികും.'

പ്രവാചകനുചരര്‍ക്ക് ഹദീസുകള്‍ മനഃപാഠമാക്കുന്ന ശീലമുണ്ടായിരുന്നുവെന്നും മറ്റുചിലര്‍ എഴുതിവെക്കാറുണ്ടായിരുന്നുവെന്നും വിവരിച്ച ശേഷം ഡി. ഹെര്‍ബലോട്ട് എഴുതി: ബുഖാരി, തുര്‍മുദി, നസാഇ, അബൂദാവൂദ്, മുസ്‌ലിം, ദാരിമി, മാറവാനി, ഇബ്‌നു മാജ, ബൈഹഖി, സുയൂത്വി എന്നിവരാണ് പ്രധാനപ്പെട്ട ഹദീസ് ക്രോഢീകരണം നടത്തിയത്. ഇവയില്‍ പ്രതിപാദിക്കപ്പെട്ട മിക്ക വിഷയങ്ങളും തല്‍മുദില്‍ നിന്ന് പകര്‍ത്തപ്പെട്ടതാണ്. മുഹമ്മദിന്റെ മതം സ്വീകരിച്ചവരില്‍ നിരവധി കൂടതല്‍ ജൂതന്മാരുണ്ടായിരുന്നുവെന്ന് ഇതില്‍ നിന്ന് വളരെ വ്യക്തമാണ്. 

പ്രസ്തുത കൃതിയുടെ 827 ാം പേജില്‍ 'സുന്നത്തി' നെ കുറിച്ച് ഡി.ഹെര്‍ബലോട്ട് വിവരിക്കുന്നത് കാണുക: സുന്ന അല്ലെങ്കില്‍ സുനന്‍ എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന കാര്യങ്ങളും ഹദീസുകളും കൂടി കലര്‍ത്തപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ അവലംബനീയമായ ചരിത്ര വ്യക്തതകളില്ലാത്ത സംഭവവിവരണങ്ങളാണ് ഹദീസുകള്‍. എന്നാല്‍, മുസ്‌ലിംകള്‍ക്ക് പ്രത്യേകമായ നിയമ-നിര്‍ദേശങ്ങള്‍ മുന്നോട്ട് വെക്കുന്ന ചില തീരുമാനങ്ങളാണ് സുനന്‍/ സുന്നത്ത് എന്നറിയപ്പെടുന്നത്. പക്ഷേ, ഇസ്‌ലാമിക പഠനങ്ങള്‍ ഇവ രണ്ടും ഒന്നാണെന്ന് വരുത്തിത്തീര്‍ക്കുന്ന ഹദീസുകള്‍ മാത്രം ഉള്‍ക്കൊള്ളിച്ച ചില ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ക്ക് സുന്നത്ത് എന്ന് നാമകരണം ചെയ്യപ്പെട്ടതായി കാണാവുന്നതാണ്. 

ചുരുക്കത്തില്‍ ഡി.ഹെര്‍ബലോട്ടിന്റെ പ്രവാചകനെ സംബന്ധിച്ച വിശകലനങ്ങള്‍ ധാര്‍മികവും ശാസ്ത്രീയവുമായ പരിമിതികളെ കാറ്റില്‍ പറത്തുന്നതും ഹദീസ് ഗ്രന്ഥങ്ങളിലെ പല വിജ്ഞാനങ്ങളും തല്‍മൂദില്‍ നിന്നും കോപ്പിയടിച്ചതാണെന്നും ഹദീസ്-സുനന്‍ എന്നീ ധാരണകള്‍ രണ്ടും വ്യത്യസ്തമാണെന്നും ഹദീസകളുടെ ചരിത്രം വിശ്വസനീയമല്ലെന്നും തുറന്നടിക്കുന്നു. 

 പ്രവാചകനെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരണങ്ങള്‍ സങ്കല്‍പങ്ങളുടെയും അജ്ഞതയുടെയും ഫലമാണെന്ന് പറഞ്ഞ് തള്ളിക്കളയാം. പക്ഷേ, മുന്‍കാല പഠനങ്ങളൊന്നുമില്ലാതെ 1690 കാലഘട്ടത്തില്‍ ഹദീസ് പാരമ്പര്യത്തെയും ചരിത്രത്തെയും കുറിച്ച് ഇത്രയും സമ്പുഷ്ടമായി ഹെര്‍ബലോട്ടിന്റെ നിരീക്ഷണങ്ങള്‍ അതിന് മുമ്പും പടിഞ്ഞാറില്‍ ഹദീസ് പഠനങ്ങള്‍ നടന്നിട്ടുണ്ട് എന്ന് അതിശക്തമായ സംശയത്തിന് വിത്ത് പാകുന്നു. 

ഹെര്‍ബലോട്ടിന്റെ മുമ്പോ, അദ്ദേഹത്തിന് ശേഷം ഒരു നൂറ്റാണ്ട് കാലത്തോ നടന്ന ഹദീസ് പഠനങ്ങള്‍ തീര്‍ത്തും അജ്ഞാതമാണ്. പക്ഷേ, 1850 കള്‍ക്ക് ശേഷം തുടങ്ങി ഇത് വരെ നിലനില്‍ക്കുന്ന പടിഞ്ഞാറന്‍ ഹദീസ് നിരീക്ഷണങ്ങളത്രയും ഡി. ഹെര്‍ബലോട്ടിന്റെ അടിസ്ഥാന നിരീക്ഷണങ്ങളുടെ തുടര്‍ വിശദീകരണങ്ങളായിരുന്നുവെന്നത് വളരെ ശ്രദ്ധേയമാണ്.

ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളും അക്കാദമിക ഹദീസ് പഠനങ്ങളും

 19ാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ നടന്ന മിക്ക ഓറിയന്റല്‍ പഠനങ്ങളും ഇസ്‌ലാമിനെ സമീപിച്ചത് ഒരു മതമെന്നതിലുപരി അതിന്റെ അനുയായികള്‍ക്കിടയില്‍ സാമൂഹിക സ്വത്വബോധം രൂപപ്പെടുത്താവുന്ന ഒരു ആശയസമാഹാരമായിട്ടായിരുന്നു. തദടിസ്ഥാനത്തില്‍ ഇക്കാലത്ത് നടന്ന പല അക്കാദമിക ഗവേഷണങ്ങളും പ്രധാനമായും ശ്രദ്ധകേന്ദ്രീകരിച്ചത് മുഹമ്മദ് നബിയുടെ ജീവചരിത്രത്തിലും (സീറ) മുസ്‌ലിം നിയമങ്ങളിലും മുസ്‌ലിം യുദ്ധ-സാഹിത്യങ്ങളി(മഗാസി)ലുമായിരുന്നു. ഇക്കാലത്തെ പ്രമുഖ ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളായിരുന്ന വില്യം മൂര്‍  ( ഠവല ഹശളല ീള ങൗവമാാമറ, 1856), അലായ്‌സ് സ്‌പ്രെണ്ടര്‍ (ഠവല ഹശളല ീള ങൗവമാാമറ ളൃീാ ീൃശഴശിമഹ ീൌൃരല, 1856), വെല്‍ഹോസണ്‍ (ങൗവമാാലറ ശി ങമറശിമ, 1882), ഗ്രിം (ങൗവമാാലറ, 1892), മാര്‍ഗിലോത് (ങീവമാാലറ മിറ വേല ഞശലെ ീള കഹെമാ, 1905) സ്ലാഷര്‍ (ഘല ജൃീയഹലാല റല ങീവമാാലറ, 1929)  മോണ്ട്‌ഗോമറി വാട്ട് (ങീവമാാലറ മ േങലരരമ, 1953 & ങൗവമാാലറ മ േങമറശിമ, 1956) തുടങ്ങി മിക്കവരും പ്രവാചക ജീവിതത്തെ കുറിച്ച് അതിശക്തമായ രചനകള്‍ നടത്തിയവരാണ്.

എന്നാല്‍, ദൗര്‍ഭാഗ്യകരമെന്ന് പറയട്ടെ, മേല്‍ പ്രതിപാദിക്കപ്പെട്ട മുഴുവന്‍ ഗ്രന്ഥങ്ങളും മുഹമ്മദ് നബിയെ ദിവ്യദൗത്യമേല്‍പ്പിക്കപ്പെട്ട ഒരു പ്രവാചകന്‍ എന്നതിനുപകരം ഇസ്‌ലാമിക സമൂഹത്തെ രൂപപ്പെടുത്തിയ ഒരു രാഷ്ട്രീയ വിചക്ഷണനായാണ് പരിചയപ്പെടുത്തുന്നത്. തല്‍ശ്രമങ്ങളുടെ ഭാഗമായി മുഹമ്മദ് നബി മുന്നോട്ട് വെച്ച ആശയ സംഹിതയെ 'ഇസ്‌ലാം' എന്നതിനുപകരം 'മുഹമ്മദിനിസം' എന്ന് നാമകരണം ചെയ്തു. മാത്രമല്ല, നൂറ്റാണ്ടുകള്‍ അതിജയിച്ച് തലമുറകളെ ക്രിയാത്മകമായി ഇളക്കി മറിച്ച മുഹമ്മദിനിസത്തിന്റെ ശക്തിയും സ്വാധീനവും ഹദീസുകളായിരുന്നുവെന്നും ഈ ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ ഊന്നിപ്പറഞ്ഞു. ഇസ്‌ലാമിന്റെ ഉല്‍ഭവം, വ്യാപനം, ചരിത്രം, വര്‍ത്തമാനം എന്നിവയെ വിശകലനം ചെയ്യാനും മുഹമ്മദ് നബിയുടെ ജീവിതത്തെ വിമര്‍ശനാത്മകമായി വിവരിക്കാന്‍ പോലും ഹദീസ് പഠനങ്ങള്‍ അത്യന്താപേക്ഷിതമായി ഗണിക്കപ്പെട്ടതോടെ 1856-1950 കാലഘട്ടത്തില്‍ ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകള്‍ക്കിടയില്‍ ഹദീസ് പഠനങ്ങളുടെ പ്രസക്തി വര്‍ദ്ധിച്ചു.

ജര്‍മ്മന്‍ വംശജനായിരുന്ന ഓസ്‌ട്രേലിയക്കാരന്‍ അലോയ്‌സ് സ്‌പ്രെങ്ങര്‍ ആയിരുന്ന ആദ്യമായി ഹദീസിനെ അക്കാദമിക ഗവേഷണങ്ങള്‍ക്ക് വേണ്ടി തെരെഞ്ഞെടുത്തത്. ഇന്ത്യയിലെ ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനിയില്‍ ഓഫീസറായിരുന്ന സ്‌പ്രെങ്ങര്‍ പ്രവാചകന്റെ ജീവചരിത്ര പഠനങ്ങള്‍ക്കിടയിലാണ് ഹദീസുകളുടെ ചരിത്രപരമായ വിശ്വാസ്യതയില്‍ അദ്ദേഹത്തിന് കൗതുകം തോന്നുന്നത്. പിന്നീട്, ഗോള്‍ഡ് സീഹര്‍ തന്നെ ഉദ്ധരിച്ചത് പോലെ, അദ്ദേഹത്തിന്റെ പല ഗ്രന്ഥങ്ങളും ഹദീസ് പാരമ്പര്യത്തിന് അക്കാദമികമായ വന്‍  വെല്ലുവിളികള്‍ ഉയര്‍ത്തി. ഹദീസ് ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ക്ക് പുറമെ ഹിജ്‌റ 5 ാം നൂറ്റാണ്ടിന് ശേഷം വിരചിതമായ മുഴുവന്‍ ഇസ്‌ലാമിക കൃതികളും അവയുടെ ഗ്രന്ഥകര്‍ത്താക്കള്‍ക്ക് ശേഷം ചെറുതല്ലാത്ത മാറ്റത്തിരുത്തലുകള്‍ക്ക് വിധേയമായിട്ടുണ്ടെന്നും തദ്ഫലമായി അവയൊന്നും അവലംബയോഗ്യമല്ലെന്നും അദ്ദേഹം വിധിയെഴുതി. 

ഇക്കാലത്ത് പ്രധാന ഓറിയന്റല്‍ ചിന്തകാരനായിരുന്നു വില്യം മൂര്‍ (1819-1905), റെയ്ന്‍ഹാര്‍ട്ട് ഡോസി (1820-1883) സ്‌നോഷ് ഹര്‍ഗ്രോഞ്ച് (1858-1940), ആര്‍തര്‍ ജോണ്‍ ആര്‍ബെറി (1905-1969) ഹാമില്‍ട്ടന്‍ ഗിബ് (1895-1971) തുടങ്ങിയവര്‍ ഹദീസുകളെ വിശകലനം ചെയ്തത് അവയുടെ ആധികാരകതയെ സംബന്ധിച്ച് തീവ്രമായ വിമര്‍ശനങ്ങള്‍ അഴിച്ചുവിട്ടു. 

ഹദീസുകളെ ചരിത്രപരമായ വിമര്‍ശനങ്ങള്‍ക്ക് വിധേയമാക്കിയ പ്രഥമ ഓറിയന്റിലിസ്റ്റായിരുന്നു ഇഗനാസ് ഗോള്‍ഡ് സീഹര്‍ (1850-1921). അല്‍ മുഅ്ജമുല്‍  മുഫഹ്‌റസിലില്‍ ഹദീസുന്നബവി എന്ന സമാഹാരത്തിന്റെ രചനക്ക് നേതൃത്വം നല്‍കിയ ആറെന്റ് ജാന്‍ വിന്‍സിക്ക് (1851-1939), ഇസ്‌നാദുകളെക്കുറിച്ചുള്ള പഠനങ്ങള്‍ ഓറിയന്റല്‍ ലോകത്തിന് പരിചയപ്പെടുത്തിയ ഷാച്റ്റ് (1902-1969) തുടങ്ങിയവര്‍ ഹദീസ് പഠനങ്ങളെ അക്കാദിമകമായി ഉയര്‍ത്തിക്കൊണ്ടു വരുന്നതില്‍ നിര്‍ണായ പങ്ക് വഹിച്ച ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളാണ്.

പ്രാക്തനമായ പൗരസ്ത്യ നാഗരികതയെക്കുറിച്ചുള്ള ആഴമേറിയ പഠനങ്ങള്‍, പടിഞ്ഞാറന്‍ പുസ്തകശാലകളിലുള്ള ഇസ്‌ലാമിക കൈയ്യെഴുത്തു ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ സമാഹരണ ശ്രമങ്ങള്‍, കാറ്റ്‌ലോഗ് രചനകള്‍, നിരവധി ഇസ്‌ലാമിക-പൗരസ്ത്യ ക്ലാസിക് ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങള്‍ തുടങ്ങി ഒട്ടനേകം മികച്ച സംഭാവനകള്‍ ഓറിയന്റിലിസ്റ്റുകളുടെ അക്കാദമിക ശ്രമങ്ങളുടെ ഭാഗമായി ഇസ്‌ലാമിക ലോകത്തിന് ലഭിച്ചുവെന്നത് വളരെയധികം പ്രശംസനീയമായ സത്യമാണ്.

പ്രധാനമായും ഓറിയന്റലിസ്റ്റ് പഠനങ്ങളുടെ ലക്ഷ്യങ്ങള്‍ മതം, വാണിജ്യം, ശാസ്ത്രം, രാഷ്ട്രീയം എന്നിങ്ങനെ ബന്ധപ്പെട്ടു കിടക്കുന്നു. പക്ഷെ, മതപരമായ പഠനങ്ങള്‍ക്കും മിഷനറി പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്കും ഊന്നല്‍ നല്‍കപ്പെട്ട ഓറിയന്റലിസ്റ്റ് നീക്കങ്ങളുടെ ആദ്യകാലങ്ങളില്‍ ഹദീസ് പഠനങ്ങള്‍ക്ക് ലഭ്യമാകാതിരുന്ന പ്രാധാന്യവും പ്രസക്തിയും പിന്‍കാലത്ത് കടന്നുവന്ന ചൂഷണാത്മകമായ രാഷ്ട്രീയ-വാണിജ്യ നീക്കങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ എന്ത് കൊണ്ട് അധികരിച്ചുവന്നുവെന്നതാണ് നമ്മില്‍ ഏറ്റവും കൗതുകമുണര്‍ത്തുന്നത്.

മതപരമായിരുന്നു ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളുടെ ഹദീസ് പഠനങ്ങള്‍ക്ക് പിന്നിലെ മുഖ്യഅജണ്ടയെന്നത് തള്ളിക്കളയാനാവില്ല. ക്രിസ്ത്യന്‍-ജൂതമതങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ ഇസ്‌ലാമിനെ ഇകഴ്ത്തിക്കാട്ടാനുള്ള തീവ്രശ്രമങ്ങളുടെ ഭാഗമായി മുസ്‌ലിംകളുടെ വിശുദ്ധ ഗ്രന്ഥങ്ങളില്‍ സംശയം ജനിപ്പിക്കാന്‍ ആ കാലത്തെ ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകള്‍ നടത്തിയ നീക്കങ്ങളത്രയും നിഷ്ഫലമായതോടെ ഇസ്‌ലാമിക തത്വാധിഷ്ഠിത ചര്‍ച്ചകളുടെ  അടിവേരറുക്കാനുള്ള തുടര്‍ശ്രമങ്ങളായിരുന്നു വിശുദ്ധ ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ ആധികാരികതയെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നതില്‍ കലാശിച്ചത്. ഇസ്‌ലാമിന്റെ അതിശീഘ്രമായ വ്യാപനത്തില്‍ ഹദീസുകള്‍ക്കുണ്ടായിരുന്ന നിര്‍ണായക പങ്ക്, ചോദ്യം ചെയ്യപ്പെടാതെ നൂറ്റാണ്ടുകളോളം നിലനിന്നിരുന്നുപോന്ന ഹദീസ് പാരമ്പര്യം, പതിനെട്ടാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ ഇസ്‌ലാമിക ലോകത്ത് അരങ്ങേറിയ വിവിധ നവോത്ഥാന മുന്നേറ്റങ്ങളില്‍ ഹദീസുകള്‍ ചെലുത്തിയ നിര്‍ണായക സ്വാധീനങ്ങള്‍ എന്നിവയാണ് പ്രധാനമായും ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളെ ആഴമേറിയ ഹദീസ് ഗവേഷണങ്ങള്‍ക്ക് പ്രേരിപ്പിച്ച പ്രധാന ഘടകങ്ങള്‍.

ഖുര്‍ആനും ഹദീസുകളുമാണല്ലോ ഇസ്‌ലാമില്‍ ആധികാരികമായി അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടുപ്പോരുന്ന അവലംബങ്ങള്‍. ഇക്കാരണത്താല്‍ തന്നെ ഇസ്‌ലാമിക വൈജ്ഞാനിക മുന്നേറ്റങ്ങള്‍  പ്രധാനമായും കേന്ദ്രീകരിക്കപ്പെട്ടത് ഖുര്‍ആന്‍-ഹദീസ് പഠനങ്ങളിലായിരുന്നു. ഹദീസ് പഠനങ്ങള്‍ക്ക് വേണ്ടി ലോകത്തിന്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിലുള്ള പണ്ഡിതന്മാരെ തേടിയുള്ള യാത്രകള്‍ ഇസ്‌ലാമിക ചരിത്രത്തില്‍ സുവ്യക്തമാണ്. ചുരുക്കത്തില്‍ ഹദീസ് ഗവേഷണപഠനങ്ങള്‍ ഇന്നും മുസ്‌ലിംകള്‍ക്കിടയില്‍ സുപ്രധാനമായി ഗണിക്കപ്പെടുന്നുണ്ട്. 18ാം നൂറ്റാണ്ടിലും തുടര്‍ന്നും മുസ്‌ലിം ലോകത്ത് പിറവിയെടുത്ത പല നവോത്ഥാന പ്രസ്ഥാനങ്ങളും പിറവിയെടുത്തത് ഹദീസുകളെ കേന്ദ്രീകരിച്ചായിരുന്നു.

ഓറിയന്റലിസ്റ്റ് ചിന്തകനായ ജോണ്‍ ഓബര്‍ട്ട് വോള്‍ ഹദീസ് കേന്ദ്രീകൃതമായി ഉത്തരാഫ്രിക്കയിലും മധ്യ-പൗരസ്തദേശത്തും ഇന്ത്യയിലും ഉയര്‍ന്ന് വന്ന പ്രസ്ഥാനങ്ങളെ ആഴത്തില്‍ വിശകലനം ചെയ്യുന്നുണ്ട്. അദ്ദേഹത്തെ സംബന്ധിച്ചടത്തോളം ഇവയില്‍ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട ഒന്നാണ് ഇന്ത്യയില്‍ ശാഹ് വലിയുല്ലാഹി തുടങ്ങി വെച്ച പ്രാസ്ഥാനിക നീക്കങ്ങള്‍. ദഹ്‌ലവിയുടെ ഹദീസ് പഠനങ്ങള്‍ തന്റെ പുത്രന്റെ ശിഷ്യനായിരുന്ന അഹമ്മദ് ബറേല്‍വി (1776-1831)യിലൂടെ രാഷ്ട്രീയ മാനം കൈവരിക്കുകയും 1821ല്‍ ഇംഗ്ലീഷുകാര്‍ക്കെതിരെയുള്ള വിശുദ്ധയുദ്ധത്തില്‍ (ജിഹാദ്) കലാശിക്കുകയും ചെയ്തുവെന്ന് വോള്‍ അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു. ഈജിപ്തിലും സുഡാനിലും പിന്‍കാലത്ത് രൂപപ്പെട്ട ചില പ്രസ്ഥാനങ്ങള്‍ക്ക് നേതൃത്വം നല്‍കിയ മുര്‍തളാ സബീദി ദഹ്‌ലവിയുടെ ശിഷ്യനായിരുന്നു. തെക്കു കിഴക്കന്‍ ഏഷ്യയിലെ മുസ്‌ലിം അധിനിവേശ വിരുദ്ധ പ്രസ്ഥാനങ്ങളും ദഹ്‌ലവിയുടെ ആശയങ്ങളില്‍ നിന്ന് പ്രചോദനമുള്‍ക്കൊണ്ടിരുന്നുവെന്നും  വോള്‍ ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്നു. ചുരുക്കത്തില്‍ യൂറോപ്യന്‍ ശക്തികളുടെ അധിനിവേശ ശ്രമങ്ങള്‍ക്ക് കടിഞ്ഞാണിടുന്നതില്‍ ഹദീസ് കേന്ദ്രീകൃത പ്രസ്ഥാനങ്ങള്‍ വലിയ പങ്കുവഹിക്കുകയും ഈ യാഥാര്‍ത്ഥ്യം ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളെ ഹദീസുകളെക്കുറിച്ചുള്ള ആഴത്തിലുള്ള ഗവേഷണത്തിലേക്ക് നയിക്കുകയും ചെയ്തു. 

പ്രവാചകനെക്കുറിച്ചും ഹദീസുകളെക്കുറിച്ചും നിരവധി ഗ്രന്ഥരചന നടത്തിയ പ്രമുഖ ഓറിയന്റലിസ്റ്റ് ആല്‍ഫ്രഡ് ഗില്ലോം (1888-1962), 1924ല്‍ പ്രസിദ്ധീകരിക്കപ്പെട്ട തന്റെ 'ഇസ്‌ലാമിക പാരമ്പര്യം; ഹദീസ് സാഹിത്യ പഠനങ്ങള്‍ക്കൊരു മുഖവുര' എന്ന ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ ആമുഖത്തില്‍ എഴുതി: യുദ്ധത്തിനിടയി്ല്‍ (ഒന്നാം ലോക മഹായുദ്ധം) അറബ് ഭാഗത്തായിരുന്നു ഞാന്‍ നിശ്ചയിക്കപ്പെട്ടത്. ഈ സമയത്താണ് എനിക്ക് ഹദീസുകളുടെ പ്രാധാന്യം ശരിക്കും ഗ്രഹിക്കാന്‍ കഴിഞ്ഞത്. വിശ്വാസം, അധികാരം, പോരാട്ടം, തീവ്രവാദം, ആത്മീയത, സൂഫിസം, സ്വതന്ത്ര്യം, സാഹിത്യം തുടങ്ങി മുസ്‌ലിം ജീവിതത്തിന്റെ സകലമാന മേഖലകളും ഹദീസുകളാല്‍ പ്രോചോദിതമാണ്.

ഗോള്‍ഡ് സീഹര്‍ക്ക് ശേഷം ഏറ്റവും പ്രമുഖനായ ഓറിയന്റലിസ്റ്റായി ഗണിക്കപ്പെടുന്ന ഹോളണ്ടുകാരനായ ആറെന്റ് വെന്‍സില്‍ക് (1882-1932) 'തന്റെ ഇസ്‌ലാമിക പഠനത്തില്‍ പാരമ്പര്യത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം' എന്ന ഗ്രന്ഥത്തില്‍ ഹദീസുകളെക്കുറിച്ച് എഴുതിയത് ഇങ്ങനെ: ' ഹദീസുകള്‍, ഇന്നും മുസ്‌ലിം ചിന്താധാരയുടെ അടിത്തറയും  ആയുധവുമാണ്.  ഹദീസ് എന്നാല്‍ കേവലം പ്രവാചക പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളുടെ വിവരണങ്ങളല്ല. മറിച്ച്, ഒരു ചരിത്ര വിവരണമെന്നതിലുപരി മുസ്‌ലിം ജീവിതത്തിന്റെ മൊത്തം സമാഹാരമാണ്. ആരാധനാ കര്‍മ്മങ്ങള്‍, സിവില്‍ നിയമങ്ങള്‍, ശിക്ഷാ നിയമങ്ങള്‍, നിയമവ്യവസ്ഥിതി, ഇതര നിയമ നിര്‍ദ്ദേശങ്ങള്‍ തുടങ്ങി ഇസ്‌ലാമിക ജീവിത വ്യവസ്ഥിതി നിര്‍ണ്ണയിക്കപ്പെട്ടത് തീര്‍ത്തും ഹദീസുകള്‍ അടിസ്ഥാനപ്പെടുത്തിയാണ്.'

പ്രമുഖ ഓറിയന്റലിസ്റ്റ്  ചിന്തകനായ ടസ്‌നോഷ് ഹര്‍ക്രാഞ്ചെ, എഴുതി: എന്നെ ഏറ്റവും ആകര്‍ഷിച്ച കാര്യം മക്കയിലും മദീനയിലും ഉത്തരേഷ്യയിലും ജാവയിലും തുടങ്ങി ലോകത്തിന്റെ വിവിധഭാഗങ്ങളില്‍ നിലകൊള്ളുന്ന മുസ്‌ലിംകള്‍ക്കിടയില്‍ വിശ്വാസ-സാംസ്‌കാരിക-മാനസിക ഏകത്വമാണ്. ഹദീസുകളുടെ സ്വാധീനമാണ്  ഈയൊരു ആശ്ചര്യകരമായ ഏകത്വത്തിന്റെ അടിസ്ഥാന ഘടകം.

ഹെവാര്‍ഡ് എം. ഫെഡറസ്പിയന്‍ തന്റെ ഡോക്ടറേറ്റ് ഗവേഷണത്തില്‍ ഇസ്‌ലാമിക ചരിത്രത്തെ മൂന്നായി തരം തിരിച്ചു; 1. പ്രവാചകന്‍ വിശ്വാസകാര്യങ്ങളെക്കുറിച്ച് ഊന്നിപ്പറഞ്ഞ മക്കാ കാലഘട്ടം 2. മുഹമ്മദ് നബി(സ്വ) ഒരു ഇസ്‌ലാമിക സമൂഹത്തെയും തുടര്‍ന്ന് രാഷ്ട്രത്തെയും കെട്ടിപ്പടുത്ത മദീനാ കാലഘട്ടം. 3. പ്രവാചകന് ശേഷമുള്ള കാലഘട്ടം. ഇക്കാലത്ത് ഇസ്‌ലാം ഉത്തരാഫ്രിക്കയിലും പടിഞ്ഞാറിലേക്കും ദക്ഷിണേഷ്യയിലും പടര്‍ന്നു പന്തലിച്ചു. സമൂഹത്തില്‍ ഈയിടെ ഉയര്‍ന്നു വന്ന പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ക്ക് ഖുര്‍ആന്‍ പരിഹാരമാകാതെ വന്നപ്പോഴാണ് ഹദീസുകളുടെ പ്രാധാന്യം ഗണ്യമായി വര്‍ധിച്ചത്.

ചുരുക്കത്തില്‍, ഇസ്‌ലാമിക സാമൂഹിക-സാംസ്‌കാരിക-രാഷ്ട്രീയ വ്യവസ്ഥകളുടെ അടിസ്ഥാനം രൂപപ്പെടുത്തപ്പെടുന്നത് ഹദീസുകളുടെ പിന്‍ബലത്തിലാണ്. മുസ്‌ലിം ചരിത്രത്തെ വിശദമായി മനസ്സിലാക്കാനും ഇസ്‌ലാമിക തത്വശാസ്ത്രത്തെ വിമര്‍ശനാത്മകമായിട്ടാണെങ്കില്‍ പോലും വിശകലനം ചെയ്യാനും ഹദീസ് പഠനങ്ങള്‍ വളരെ അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്. വിശ്വാസ കാര്യങ്ങളിലും ഭൗതിക കാര്യങ്ങളിലും ഇസ്‌ലാമിക സ്വത്വത്തെ ഏകീകരിക്കുന്നതില്‍ ഹദീസ് പഠനത്തോളം പങ്ക് വഹിച്ച മറ്റൊന്നില്ല. ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളെ സംബന്ധിച്ചടത്തോളം വിമര്‍ശനാത്മകമായി ഇസ്‌ലാമിനെ നേരിടാനും തല്ലിത്തകര്‍ക്കാനും ഹദീസുകളുടെ പഠനം വളരെ അനിവാര്യമായിരുന്നു. തീവ്രമതകീയ ലക്ഷ്യങ്ങളില്‍ നിന്ന് മാറി വാണിജ്യ-രാഷ്ട്രീയ ലക്ഷ്യങ്ങളിലേക്കുള്ള ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളുടെ  പരിവര്‍ത്തനത്തിന് പിന്നാലെ ഹദീസ് പഠനങ്ങളുടെ പ്രസക്തി വര്‍ദ്ധിക്കാനുണ്ടായ പ്രധാന കാരണങ്ങള്‍ രണ്ടെണ്ണമാണ്. ഹദീസുകളുടെ ചരിത്രപരമായ മൂല്യമാണ് ഒന്നാമത്തേത്. അനിവാര്യമായ സംസ്‌കാരിക മാറ്റങ്ങള്‍ക്കെതിരെ അതിശക്തമായ പ്രതിരോധം തീര്‍ത്ത് ഇസ്‌ലാമിക സംസ്‌കൃതിയെയും സാമൂഹികമായ ഏകത്വ മനോഭാവത്തെയും സ്വത്വബോധത്തെയും കാലാതീതമായി സംരക്ഷിച്ചു നിര്‍ത്തിയ ഒരേയൊരു ഘടകം ഹദീസുകളായിരുന്നു. 18,19 നൂറ്റാണ്ടുകളിലുണ്ടായിരുന്ന പ്രത്യേക സാഹചര്യങ്ങളായിരുന്നു രണ്ടാമത്തെ ഘടകം. കിഴക്കും പടിഞ്ഞാറും നേര്‍ക്കുനേര്‍ മത, രാഷ്ട്രീയ സാംസ്‌കാരിക സംഘട്ടനങ്ങളിലേര്‍പ്പെട്ട ഈ കാലത്താണ് തീവ്ര മിലിറ്റന്റ് മൗലികവാദം, നവോത്ഥാനം തുടങ്ങി വിവിധ ദിശകളിലേക്ക് മുസ്‌ലിം ലോകം ചേക്കേറുന്നതും ചേര്‍ക്കപ്പെടുന്നതും. യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ തീവ്ര മൗലികവാദ മതത്തിനും, സൈനിക പോരാട്ടങ്ങള്‍ക്കും നവോത്ഥാന നീക്കങ്ങള്‍ക്കും വെള്ളവും വളവും നല്‍കിയത് ഹദീസുകളായിരുന്നു. മാത്രമല്ല, ഇസ്‌ലാമിക ലോകത്തെ കീഴടക്കാനുള്ള പാശ്ചാത്യ ശ്രമങ്ങള്‍ക്ക് മുന്നില്‍ തടസ്സം സൃഷ്ടിച്ച സകലമാന ആശയാദര്‍ശങ്ങളുടെയും അടിസ്ഥാനം ഹദീസുകളില്‍ നിന്നായിരുന്നു രൂപപ്പെട്ടത് എന്നും ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകള്‍ വിധിയെഴുതി. തത്ഫലമായി ഇസ്‌ലാമിന്റെ സ്വാധീനവും പ്രചോദനവും ക്ഷയിപ്പിക്കാനുള്ള പടിഞ്ഞാറിന്റെ തീവ്ര ശ്രമങ്ങളുടെ ഭാഗമായിരുന്നു മുഴുവന്‍ ഓറിയന്റലിസ്റ്റ് ഹദീസ് പഠനങ്ങളുടെ അണിയറ ലക്ഷ്യങ്ങള്‍.

വിവ: ഇര്‍ശാദ് പുല്‍പ്പറ്റ